1996 (20 jaar cameraman)

Bij het werk van een cameraman hoort veelvuldig reizen naar verre buitenlanden. Althans, dat vond ik toen ik mijn carrière net begonnen was. Inmiddels heb ik een gezin met twee prachtige kinderen en denk ik er iets genuanceerder over, maar in 1996 wilde ik de hele wereld ontdekken. Ik was twee jaar cameraman en een keer voor AT5 in Spanje geweest. Het was in mijn ogen de hoogste tijd om spannender reizen te maken en dat gebeurde ook.

Voor een TROS programma over het werk van het Rode Kruis mocht ik een week naar Moskou. Op verzoek van de Novib ging ik met verslaggevers van AT5 en Omrop Fryslân naar Senegal. Het is alweer lang geleden, dus de herinneringen zijn selectief, maar deze twee projecten hebben mijn beeld van goede-doelen-televisie nogal beïnvloed.

In Moskou ging het over straatkinderen. Het programma heette 'De Verandering' en ging over mensen die eens iets anders met hun leven wilden doen. Ik geloof dat wij op reis gingen met een manager van een bedrijf, die graag in een kindertehuis wilde werken om op die manier iets nuttigs te doen. De trip werd betaald door het Rode Kruis en we hadden natuurlijk slechts een paar dagen. Het doel van de programmamakers was vooral het vertellen van zielige verhalen. Alles voor de kijkcijfers en als we veel donateurs voor het goede doel zouden werven was dat mooi meegenomen. Wat de mensen in dat kindertehuis er van vonden of de kinderen die een rol speelden in ons programma, dat deed er eigenlijk niet zo veel toe. 

In het vooraf bedachte verhaal zouden we een kind van de straat halen en laten zien hoe zo'n kind wordt opgevangen. De hoofdpersoon zou dan een paar dagen voor dit kind zorgen. Aan het eind moest de conclusie zijn dat er goed werk wordt verricht in zulke kindertehuizen. Nou wil ik dat laatste zeker niet in twijfel trekken en de televisiekijker heeft ook precies te zien gekregen wat vooraf de bedoeling was, maar de manier waarop het filmpje tot stand is gekomen, daar kan je zo je vraagtekens bij plaatsen.

Om te beginnen vonden we niet snel genoeg een geschikt kind. Op verschillende treinstations zagen we heel schrijnende gevallen, maar die kinderen waren allemaal al te oud of te ver heen voor het kindertehuis waar wij mee op pad waren. Toch werd uiteindelijk besloten om een klein crimineel lijmsnuivertje van een jaar of tien/twaalf mee te nemen, omdat we anders geen verhaal hadden. Dat mannetje kwam tegen zijn zin terecht in een huis vol veel kleinere kinderen die maximaal zes jaar oud waren. In eerste instantie viel dat in beeld niet op, want ons zwervertje was klein en mager.

Maar dat mannetje wilde helemaal niet meewerken. Hij wilde niet in beeld. Was bang en boos en zo van het pad af dat hij eigenlijk door een heel ander type hulpverlener gered zou moeten worden.

Ondanks onze twijfels gingen we door, want we hadden geen tijd te verliezen. Er moest iemand worden gered. Dus kreeg hij goed te eten, werd zijn haar kort geschoren tegen de luizen en trokken ze hem een uniformpje aan. Dat hij opstandig was werd in beeld uitgelegd als een gevolg van zijn lijmsnuiverij. Deels zal dat zeker kloppen.

Twee of drie dagen hebben we opnamen gemaakt in en rond het tehuis en elke ochtend waren we benieuwd of ons hoofdpersoontje er nog zou zijn. Hulpverleners zeiden dat ze bang waren dat hij weg zou lopen. Op de laatste dag was hij ook verdwenen. Eerlijk gezegd denk ik dat ze hem hebben laten gaan, omdat hij niet te redden was, de organisatie en al die kleinere kinderen terroriseerde. Dit mannetje was geen klein zielig boefje, maar al een heel volwassen ongeleid projectiel. Een schrijnend verhaal. Op televisie vertelden we hoe goed deze jongen geholpen was.

Een paar maanden later maakte ik in Dakar opnamen voor verschillende specials over het werk van de Novib. De afdeling voorlichting van die organisatie wilde bij wijze van experiment ook eens samenwerken met regionale omroepen en had een bijzondere samenwerking tussen AT5 en Omrop Fryslân geïnitieerd. Een cameraploeg zou in een kleine week opnamen maken voor een Amsterdams programma én voor een speciale Friese documentaire met in de hoofdrol Elfstedenvoorzitter Henk Kroes. Inhoudelijk had ik in dit geval niet zo veel moeite met het programma, al kreeg ik ook hier de indruk dat wij als een stel Sinterklazen werden ontvangen op een Afrikaans schooltje. Waar ik meer moeite mee had was dat twee heren van de Novib al ruim een week vooruit gereisd waren en op een vrij luxe wijze de research voor onze trip gedaan hadden. Veel meer dan een schooltje en een ander klein project hadden ze niet geregeld.

Een paar weken na ons ging Astrid Joosten voor de VARA met een eigen camerateam naar Senegal om opnamen te maken op dezelfde school. Ook op kosten van de Novib. En weer later zag ik op tv een programma waarin Reinout Oerlemans met zijn vaste filmploeg een bezoek bracht aan dit mediagenieke project. Kennelijk hadden de heren van het goede doel, die al deze televisiemakers moesten begeleiden, het reuze naar hun zijn in het riante Senegalese hotel. Of ze vonden dat de kinderen en medewerkers op dat ene schooltje heel goed konden acteren voor al die verschillende Nederlandse camera's.

Heel ernstig zijn deze misstanden misschien niet. Ze komen voort uit de beste bedoelingen, het hoort wellicht ook een beetje bij het medium en ze zijn in elk geval al lang verjaard. Toch heb ik geleerd om nooit meer zonder achterdocht naar een bekende Nederlander te kijken die door een of andere sloppenwijk loopt. Of naar een programma over zielige straatkinderen. Er is namelijk altijd iemand in de buurt met een flesje schoon water voor de cameraploeg, want als de televisiemaker ziek wordt kan hij geen verhalen meer vertellen en die arme mensjes niet meer helpen.

Ik weet ook niet hoe je het beste te werk kan gaan in rampgebieden, hongersnood of hoe je armoede kan verhelpen. Wel denk ik dat we met al ons effectbejag en onze snelle manier van werken vaak een vreemde indruk maken op mensen die in noodlijdende gebieden wonen. Ik zou het wel eens willen vragen aan dat zwervertje uit Rusland. Die is inmiddels bijna dertig. Of al lang dood.