zoom links, focus rechts

De rubriek ‘Vraag het Rein’ ligt alweer een tijdje op zijn gat. Er zijn de laatste tijd simpelweg geen vragen gesteld. Gelukkig ontving ik deze week via Facebook een vraag van Bart uit Limburg. Zijn vraag is wellicht een beetje ‘nerdy’ en vooral een cameramannen-dingetje, maar desondanks zal ik de vraag direct behandelen. Ook omdat Bart duidelijk liet weten dat hij echt zit te wachten op een blog over dit onderwerp. Wie ben ik om daar dan moeilijk over te doen?

Bart wil weten waarom Limburgse cameramannen, achter een groot opgebouwde camera, met rechts zoomen en met links hun scherpte bijhouden, terwijl cameramannen uit Hilversum het precies andersom doen.

Ik vrees dat lezers die geen cameraman of -vrouw zijn nu al afhaken, maar ik zal proberen het zo helder mogelijk uit te leggen. Of het heel interessant wordt betwijfel ik zelf ook nog, maar bij gebrek aan betere vragen…

Voor de duidelijkheid: Er zijn drie onderdelen aan de lens van een filmcamera die een cameraman kan bedienen. De scherpte, het in- of uitzoomen en het diafragma. De gemiddelde consumentencamera doet de scherpte en het diafragma automatisch, maar een beetje cameraman wil dit zelf in de hand houden. Het is niet de bedoeling dat het apparaat bepaalt welk deel van een shot scherp of juist belicht is. De cameraman maakt graag zijn eigen keuzes. Dat is immers een belangrijk deel van het creatieve proces.

Dat weet jij natuurlijk wel, Bart, maar ik probeer het zo uit te leggen dat ook mijn moeder het kan volgen.

Mam, ben je er nog?

Er is een belangrijk verschil tussen wat wij ‘meercamera’ noemen (programma’s die gefilmd worden met meerdere camera’s tegelijk en waarvan de beelden geschakeld worden in een regiewagen) en ‘ENG’. Bij ENG (Electronic News Gathering) heeft de cameraman één camera bij zich met een ingebouwde recorder en worden de beelden later gemonteerd tot een logisch beeldverhaal. De vraag van Bart gaat over meercamera en in het bijzonder over camera’s die op een zwaar statief of op een dolly staan. Zulke camera’s zijn uitgerust met een grotere viewer, waarin de cameraman lekker kan kijken. In dat geval hoeft de cameraman doorgaans niet zelf te diafragmeren. Voor de zoom en de focus heeft hij twee afstandsbedieningen die bevestigd worden aan de poken waarmee je de statiefkop van links naar rechts kan bewegen en/of van boven naar beneden. ‘Pannen’ en ‘tilten’ noemen we dat.

Nu wil Bart weten waarom de ene cameraman zijn zoomknop links heeft en de andere deze aan de rechter pook bevestigd. Lekker belangrijk, zou je zeggen, maar het is wel degelijk een dingetje.

Eerst een stukje geschiedenis: Vroeger was de focus-remote een mechanisch ding. De draaiknop op het statief was doormiddel van een stugge staalkabel verbonden met de lens. Als je aan de knop draaide bracht die staalkabel de beweging over naar een blokje met tandwieltjes op de lens en ging de lens draaien. Dat werkte niet altijd even lekker en nauwkeurig, maar het was een oplossing.

Die mechanische focus kon uitsluitend aan de linkerkant van de lens worden bevestigd. Het zoomen gebeurde dan automatisch rechts. Bij veel regionale en lokale omroepen is dit systeem uit kostentechnische overwegingen nog lang gebruikt. Er zijn nog studio’s zijn waar de camera’s op deze manier bediend worden en volgens mij kan je zulke remotes ook nog steeds nieuw kopen.

Mensen die ooit met deze spullen hun carrière zijn begonnen (ook ik) zijn dus gewend om met links de scherpte te bedienen en met rechts te zoomen. Ook nadat de elektronische focus-servo werd geïntroduceerd zijn veel cameramensen zo blijven werken.

In Hilversum en met name bij de grote telelenzen is het al lang zo dat de focus-servo elektronisch werkt en deze wordt doormiddel van een simpel draadje verbonden met de lens. Hier maakt het niet meer uit aan welke kant de zoom en focus worden bevestigd.

Kennelijk heeft ooit iemand besloten om de zoom en de focus te verwisselen. Waarschijnlijk uit praktisch oogpunt, omdat je zo gemakkelijker een rijder kan maken met de dolly of omdat dan het ezelsbruggetje ‘van je af en naar je toe’ toepasbaar is. Als je de zoomknop van je af drukt zoomt de lens uit en wanneer je hem naar je toe haalt zoom hij in. Het zal misschien ook iets met links- en rechtshandigheid te maken hebben. Ik weet verder ook niet precies waar en wanneer het mis is gegaan.

Feit is dat bijna alle Hilverumse cameramannen de zoom links hebben en de focusknop rechts. Zo krijgen nieuwe cameramensen het ook geleerd. Het is min of meer de Hollandse standaard. Ik ken slechts een paar gerenommeerde cameramannen die het liever andersom doen. Zij hebben het ooit zo aangeleerd en durven dit niet meer te veranderen. De schijterds.

Maar, beste Bart, er is dus geen goed of fout in deze. Het heeft helemaal niks met de provincie Limburg te maken. Bij de BBC zoomen ze ook met rechts. Bij elke kleine camera (ENG of handheld) op statief, zonder grote viewfinder en focusmolen, zit de zoompook ook aan de rechterkant.

Ik heb voor mezelf besloten, toen ik een jaar of zeven geleden ging freelancen en naast ENG regelmatig meercamera wilde doen, dat ik het beste de methode van de meeste cameracollega’s kon overnemen. Zo kan ik op ieder moment achter elke camera springen en als het moet snel iets overnemen. Het was even wennen, maar dat heeft niet langer dan één voetbalwedstrijd geduurd. Nu maakt het mij geen fluit meer uit hoe de camera is opgebouwd. Met links zoomen en met rechts scherpstellen voelt echter wel het meest vertrouwd.