7 november 1975 - de Ramp bij DSM

  

In de muurkast op de werkkamer van mijn vader lag, naast de postzegelverzameling en oude Super8 filmpjes, een geluidsband in een grijze plastic box. Op deze Agfa Magnetonband had hij met een lettertang de tekst ‘1 RAMP DSM’ geplakt. Ergens wist ik van het bestaan van deze spoel, want als kind neusde ik graag in zijn spullen. Het was dan ook een klein ‘oh ja’-moment toen ik die band aantrof na het overlijden van mijn vader. Het is een van de dingen die ik niet zomaar weg kon doen en uiteindelijk heb meegenomen. 

Een jaar heeft de band op mijn bureau gelegen. Ik wilde er iets mee doen, al wist ik niet goed wat. Afspelen kon ik hem niet, want ik had geen bandrecorder.

‘Ramp DSM’ sloeg op de explosie van een Naftakraker bij het bedrijf Polychem tussen Geleen en Beek, dat wist ik wel. Na wat zoeken op internet ontdekte ik dat op 7 november 1975, rond tien voor tien in de ochtend, tijdens het opstarten van de NAK2, een leiding scheurde en zeer brandbaar gas ontsnapte onder hoge druk. De wind voerde dit gas langs hete ovens en zo ontstond een gigantische ontploffing. In de hele installatie ontstonden hevige branden. Twee benzinetanks, elk met een inhoud van vijf miljoen liter, vlogen in brand. Bij deze ramp kwamen veertien medewerkers om het leven. De totale schade werd uiteindelijk geschat op meer dan 100 miljoen gulden.

Wij woonden in Geleen, dicht bij de plek van de ramp. Hemelsbreed ongeveer 2,5 kilometer. Ik was zelf in 1975 slechts drie jaar oud, maar toch heb ik vage herinneringen aan deze dag. Ik speelde buiten en onze hulp in huis was de ramen aan het lappen op het moment van de klap. De deun was gigantisch. De poetshulp lazerde van schrik van haar keukentrapje. Ik weet dat we om de hoek, in de Bachstraat, zijn gaan kijken. Daar waren de voorruiten van alle huizen gesprongen door de gigantische luchtdruk die de explosie had veroorzaakt.

 

Een paar maanden geleden zat L1 presentator, cultuurredacteur en archivaris Tom Doesborg in de radiostudio om een mooi verhaal te vertellen over een oude opname die ze hadden gedigitaliseerd en waarop je een bekende Limburgse artiest uit de jaren vijftig kon horen. Het moest kennelijk zo zijn dat ik precies op dat moment zapte langs de regionale zender. Het gesprek triggerde mij direct en nog tijdens die uitzending heb ik Tom een bericht gestuurd over de band die op mijn bureau lag.

 

Mijn vader werkte zijn hele werkzame leven op een school in Geleen. Wat hij die dag in 1975 precies had opgenomen was mij een raadsel. Zouden ze een opname in de school gemaakt hebben? Waren ook daar de ruiten gesprongen? Had mijn vader zelf voor journalistje gespeeld? Ergens las ik dat alle scholen in Geleen en omstreken voor de rest van die dag gesloten waren. Had hij dan misschien toch bij ons thuis audio-opnamen gemaakt? 

 

Ik mocht de band opsturen naar L1, waar Tom Doesborg zich er hoogstpersoonlijk over zou bekommeren. Ik waarschuwde hem nog dat er inmiddels ook muziek van James Last, Abba en The Carpenters op zou kunnen staan. Of iets van het Geleens Mannenkoor Mignon, maar al een paar dagen later stuurde Tom mij via de mail een link naar de gedigitaliseerde opnamen op de geluidsband van mijn vader.

 

“De politie heeft het verkeersplein Kerensheide bij Geleen voor het verkeer afgesloten. Het verkeer in beide richtingen moet rekening houden met omleidingen. De politie verwacht dat het verkeersplein weer vrijgegeven zou kunnen worden en dat wijst er misschien op dat het toch niet zo rampzalig is als tegen tien uur vanmorgen werd verwacht. Gelukkig valt het mee.”

 

Daarmee begint de opname. Gelijk wordt duidelijk dat mijn vader op 7 november 1975 het radionieuws heeft opgenomen. Alle opnamen bij elkaar duren ongeveer veertig minuten. Het zijn telkens nieuwe bulletins die je hoort. Het begint ergens aan het eind van de ochtend, ik gok om twaalf uur, en het laatste fragment is rond middernacht opgenomen. Waarschijnlijk heeft hij afgestemd op Hilversum 3, de FM-zender waar ‘s avonds ook de programma’s van Regionale Omroep Zuid op te horen waren.

 

Om een uur ’s middags meldt de radionieuwsdienst van het ANP:

 

“Een woordvoerder van DSM heeft meegedeeld dat er op het ogenblik geen aanwijzingen zijn dat er doden zijn. Wel zijn er veel gewonden, maar in de meeste gevallen zijn het lichte verwondingen als gevolg van rondspringende glasscherven. Er wordt een telling van het personeel gehouden, die nog niet is voltooid. Tot voor kort hadden negen mensen zich nog niet gemeld.”

 

Drie uur na de explosie is niet helder of er doden zijn te betreuren en hoeveel gewonden er zijn. Op de radio wordt wel al besproken dat Limburg niet op de paniek na een explosie zou zijn voorbereid. Er is in deze regio met zware chemische industrie geen rampenplan. Uit de berichten blijkt dat het chaos is in de hele omgeving van de explosie. Een groot winkelcentrum in Beek is ontruimd en bij een paar flatgebouwen in Beek zijn alle ramen gesneuveld. In Geleen, dat het dichtst bij de rampplek ligt is de schade niet te overzien. De communicatie tussen politie, overheid en DSM wordt slecht genoemd. DSM is telefonisch niet te bereiken, omdat het telefoonverkeer in de hele Westelijke Mijnstreek plat ligt. Hierdoor weet zelfs de Rijkspolitie niet goed wat er aan de hand is en hoe te handelen. De BB (Bescherming Bevolking) is paraat, maar wordt niet ingezet.

 

Het volgende nieuwsbericht is van twee uur. Dan meldt de nieuwslezer van het ANP :

 

De directie van DSM houdt er ernstig rekening mee dat bij de explosie van vanmorgen in het DSM-bedrijf Polychem in Beek doden zijn gevallen. Zekerheid daarover bestaat nog steeds niet. In het ziekenhuis in Geleen waren tegen het middaguur negentien gewonden binnengebracht. Enkele van hen verkeerden volgens een zegsman van het ziekenhuis in levensgevaar. 

Bij Polychem in Beek werken ongeveer drieduizend mensen. Hoeveel van hen in de buurt waren van de ontplofte NAFTA-kraker is niet bekend. Volgens een DSM-woordvoerder kunnen het er niet veel geweest zijn, omdat de kraker volledig is geautomatiseerd. Rond het middaguur werden nog vijftien mensen vermist. DSM probeert deze werknemers, die weggelopen kunnen zijn, op te sporen.

De brand is onder controle en er bestaat geen gevaar meer, aldus de voorlichtingsdienst van DSM.

 

Pas om drie uur, vijf uur na de ramp, is er sprake van één dodelijk slachtoffer.

 

… De voorlichtingsdienst van het bedrijf heeft zojuist bekendgemaakt dat één dode is geborgen. Eerder was de vrees uitgesproken dat verschillende mensen bij de explosie van de NAFTA-kraker om het leven zijn gekomen. De familieleden van de vermisten en de gewonden worden door het bedrijf op de hoogte gehouden. Telefonisch contact met DSM is onmogelijk. Alle lijnen zijn geblokkeerd.

Op een persconferentie van DSM zijn nadere mededelingen gedaan over de toedracht van het ongeluk. Uit de NAFTA-kraker is gas ontsnapt dat daarna ontbrandde en explodeerde. Twee benzinetanks, elk met een inhoud van vijf miljoen liter, vlogen ook in brand. Twee andere even grote tanks werden wel beschadigd, maar kwamen niet tot ontbranding. Het vuur wordt bestreden door de DSM-bedrijfsbrandweer en de korpsen van Kerkrade, Heerlen en Eindhoven. De brand is geïsoleerd, nog onmogelijk te benaderen, maar wel onder controle.

 

Om vijf uur ’s middags is er voor het eerst sprake van dat de explosie aan zeker vier mensen het leven heeft gekost. Op dat moment worden nog steeds elf medewerkers vermist. Ook om zes uur is dit aantal ongewijzigd. In dit nieuwsbulletin wordt vermeld dat het vuur in de brandende Naftatanks zich opnieuw aan het uitbreiden is. 

 

De twee tanks die gevuld waren met een buffervoerraad Nafta branden nog. Zojuist werd bekend dat een van de twee tanks is gescheurd, waarbij zich nieuwe ontploffingen hebben voorgedaan. Dat betekent dat de persconferentie, die om 7 uur gehouden zou worden, vlakbij de plaats waar de brand vanmorgen is uitgebroken na de explosie, dat die persconferentie in de haast verlegd zal moeten worden naar een ander gedeelte van het DSM-complex, namelijk naar het Centraal Laboratorium in Geleen. De kans bestaat ook, maar die berichten heb ik nog niet bevestigd gekregen, dat een gedeelte van de gemeente Beek geëvacueerd zal moeten worden, binnen nu en enkele uren. Er zouden nu vier nafta-tanks branden. Brandweer en ambulances zijn weer opgeroepen.

 

Na het ANP Radionieuws van half zeven ’s avonds begint de dagelijkse uitzending van de ROZ (Radio Omroep Zuid) vanuit Maastricht. Het programma staat in zijn geheel in het teken van de ramp bij DSM. Zij melden direct dat de ramp aan zeker negen personen het leven heeft gekost en dat er nog vijf mensen worden vermist. Van de meer dan zestig gewonden verblijven er op dat moment ongeveer twintig in ziekenhuizen in Geleen, Sittard en Brunssum. Volgens de ROZ is de situatie op het terrein van DSM nog steeds onoverzichtelijk. De brandweer kan niets doen en heeft zich teruggetrokken.

 

Rond middernacht is er sprake van twaalf doden, waarvan de lichamen zijn geborgen en er zijn nog steeds twee personen vermist. Dan hoor je op de opname het Nederlands volkslied. Daarna komt Premier Den Uyl aan het woord die bevraagd wordt over het falende rampenplan, maar volgens zijn informatie (de ministers Lubbers en Boersma hebben die middag een bezoek gebracht aan de rampplek) heeft het rampenplan van de Staatsmijnen wél gefunctioneerd. De presentator zegt dat luisteraars de hele nacht via Hilversum 3 op de hoogte worden gehouden, maar de opname stopt op dat moment.

 

Radio was in die tijd het snelste medium en dus de belangrijkste bron van informatie bij rampen als deze. De opnamen van mijn vader zijn in mijn ogen interessant, omdat je zo terug hoort hoe het nieuws zich in de loop van die dag ontwikkelde. Zeker als je het met onze tijd vergelijkt kwam de informatiestroom in 1975 buitengewoon langzaam op gang en was de communicatie naar met name de burgers in de omgeving van de ramp zeer beperkt. Rampenplannen waren er niet of nauwelijks, ondanks het feit dat die zware petrochemische industrie zo dicht bij woonwijken was gevestigd.

Zelf heb ik de eerste twintig jaar van mijn leven in de buurt van DSM gewoond en dat heb ik altijd wel een beetje spannend gevonden. Hoe klein ik ook was, die ramp heeft zeker indruk op mij gemaakt. Zelfs vijftig jaar later vind ik het nog steeds indrukwekkend als ik over Knooppunt Kerensheide van de A2 naar de A76 in de richting van Geleen langs de fabrieken van Chemelot rijd. Ik kom daar regelmatig en moet dan vaak aan de ramp in 1975 denken. Deze week dus 50 jaar geleden…

Ik hoorde van Tom Doesborg dat L1 Radio op vrijdag 7 november 2025 tussen 09.45 en 13.00 uur fragmenten gaat uitzenden van de opname die mijn vader heeft gemaakt. Dat vind ik echt super. En daar zou mijn vader ook trots op zijn geweest.

 

(ikzelf in 1975, toevallig is deze foto ook genomen, ongeveer op de plek waar ik was toen we de explosie hoorden)