Westerbork

dagboek - ZZP’er in crisistijd 

(nr. 19 / dag 32)

Het is dit weekend 75 jaar geleden dat Kamp Westerbork werd bevrijd. Van de herdenking zouden we afgelopen zondag in opdracht van de NOS een live-uitzending maken, ware het niet dat een of ander vaag virus roet in het eten gooide. Vijf jaar gelden was ik er bij toen herdacht werd dat het zeventig jaar geleden was en dat vond ik buitengewoon indrukwekkend.

Vijftien jaar geleden maakte ik met verslaggever Arjan Nieuwenhuizen en geluidsman Cor Brinkman een reportage over Ted Sheppard, een van de Canadese bevrijders van Kamp Westerbork. De goede man was toen 82 jaar en speciaal voor die gelegenheid naar Nederland gekomen. Als ik goed geGoogled heb leeft hij nog en moet hij nu dus 97 jaar oud zijn.

Ik herinner me de man als zacht, broos en super vriendelijk. We hebben een dag met hem door Drenthe gereden. Hij kon het zich nog allemaal goed herinneren. Op 10 april 2005 schreef ik ‘s avonds in mijn dagboek:

Ted is in 1922 geboren op een boerderij in Zuid-Canada. Nadat hij was afgestudeerd aan de universiteit moest hij in 1943 het leger in. Daar volgde hij de Canadian Officers Training Course. Hij werd privat soldier, maar omdat hij tijdens zijn studie ook een militaire opleiding had gevolgd, werd hij direct tot de officiersopleiding toegelaten. Hij werd tweede en al snel eerste luitenant van de Armoured Infantery Reconaissance Troups. Nog in '43 ging hij naar Europa. Eerst volgde hij trainingen in Schotland en later in Zuid-Engeland. In 1945 was hij klaar voor de overtocht naar het vaste land. 

Van Oostende trok hij, als reinforcement reconaissance officer van het 8^ste regiment, naar Nijmegen en vervolgend noodgedwongen Duitsland in. Nadat zijn commandant door granaatvuur een gehoorbeschadiging had opgelopen en terug moest naar Engeland, nam Sheppard het commando over en trok hij via Duitsland verder naar het noorden. Zijn divisie telde 12 legervoertuigen, 5 armoured cars en 7 bren gun carriers.

Hoewel krijgswetten het verboden, hield Ted bijna dagelijks een klein dagboekje bij. Een agenda uit 1937, die hij van een neef had gekregen diende als logboek in het jaar 1945. Hij had het boekje bij zich en heeft er voor de opnamen uit voorgelezen. 

Op woensdag 11 april '45 kwam hij aan in het plaatsje Westerbork, een aantal kilometers ten zuiden van het Kamp Westerbork. In het dagboekje staat: "Stopped at canal near there. Had advanced 60 miles since morning." Hij drinkt er iets met een aantal bevrijde Nederlanders en een Amerikaanse dame in het huis van haar schoonfamilie. "Met an American girl married to a Dutchman. Several of us talked till 2.30 a.m. at her uncle's home." In die nacht werd hij opgeroepen met het verzoek om terug te keren naar Spier. Het was inmiddels 12 april. Hij haalde troepen op en ging weer richting Westerbork. Via Zwiggelte reed hij naar Kamp Westerbork. Hij schreef: "Detoured through swamp (driving along a railwayline) arrived at and liberated a Political Concentration Camp (KAMP WESTERBORK). 1 or 2 thousand. All nationalities, only genuinely happy people I have seen. Many Jews, many beautiful women. (...) after radioing information back to Squadron H.Q. moved out C.camp after approx. 45 minutes. Than harboured at Amen – 2 miles from camp."

Dankzij het dagboekje kon Sheppard gedetailleerd vertellen over de gebeurtenissen van 60 jaar geleden. Op de plek waar vroeger de ingang van het kamp was staat nog een slagboom en een hek met prikkeldraad. Daar hebben we onze belangrijkste opnamen gemaakt. Op de achtergrond was het huis van kampcommandant Gemmeker te zien. Onze gast beschreef de situatie.

De slagboom stond open. Ze moesten in hun gepantserde wagens blijven, omdat ze als verkenners altijd op de vijand bedacht moesten zijn. Bij de ingang van het kamp zagen ze niemand. Hun aandacht ging uit naar de wachttorens, omdat daar de vijand kon zitten, maar de torens bleken verlaten. Opeens kwamen gevangenen aangehold. Honderden tegelijk, misschien wel duizend. Ze wilden de eerste bevrijders aanraken. Een oudere man zocht contact en wilde Ted een hand geven. Die man was zo blij dat hij de Jodenster van zijn jas trok en deze aan Sheppard gaf. 

De Canadees had het allemaal redelijk nuchter en koeltjes ervaren. Veel minder emotioneel dan ik had verwacht, maar hier realiseerde ik me voor het eerst dat die jongens van 22 niet wisten wat wij nu allemaal weten over die periode in de geschiedenis. Ze waren een onderdeel, maar konden het grote geheel op dat moment niet overzien. Zij zagen de bevrijding van Europa waarschijnlijk als een noodzakelijk avontuur en niet als een grote heldendaad. 

De Davidster heeft Ted Sheppard altijd bewaard en vanmiddag zat de ster in de binnenzak van zijn grijze regenjas. Ik mocht hem even vasthouden om er een foto van te maken en dat deed me wat. Niet eerder was de holocaust zo dicht bij. Boeken en films hebben me geholpen om een beeld te krijgen van de Tweede Wereldoorlog, maar vandaag was het allemaal echt. Een echte oorlogsheld; een bevrijder in levende lijve. Dat kamp met de echte verhalen en uiteindelijk een echte gele "Jood" ster van iemand die Kamp Westerbork heeft overleefd.

Toen ik nog werk had als cameraman maakte ik mooie dingen mee. Ik mocht bij allerlei gelegenheden vooraan staan en kwam in contact met bijzondere personen. Dat mis ik nu enorm. Ik hoop dat we weer snel aan de bak mogen en het dagboek kunnen vullen met nieuwe verhalen en ontmoetingen. In ieder geval op 13 september, wanneer de jubileumherdenking van de bevrijding van Kamp Westerbork alsnog plaats vindt. Ik heb het met een rode pen in mijn agenda genoteerd en ga er vanuit dat ik er dan gewoon bij ben.

Ted Sheppard in 2005